29 Nisan 2009 Çarşamba

İNTERNET TEMELLİ ÖĞRENME

BİLGİSAYAR ÖĞRETMEN ADAYLARININ WEB TEMELLİ ÖĞRETİM HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİ
PRE-SERVICE COMPUTER TEACHERS’ VIEWS ON WEB-BASED EDUCATION


Öğr. Gör. A. Oğuz AKTÜRK
Selçuk Üniversitesi, Eğitim Fakültesi
Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü, Konya / Türkiye
akturk@selcuk.edu.tr
Yrd. Doç. Dr. İsmail ŞAHİN
Selçuk Üniversitesi, Eğitim FakültesiBilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü, Konya / Türkiye
isahin@selcuk.edu.tr
Doç. Dr. Ali Murat SÜNBÜL
Selçuk Üniversitesi, Eğitim FakültesiEğitim Bilimleri Bölümü, Konya / Türkiye
sunbul@selcuk.edu.tr

ÖZET
Bilgi toplumu için insanları en iyi şekilde hazırlamada alternatif yollardan bir tanesinin de web temelli öğretim olduğu söylenebilir. Geleneksel sınıflardan web temelli öğretim ortamlarına geçiş öğretmen ve öğrenci arasındaki etkileşimi ve öğrenme stillerini değiştirmiştir (Agres, Edberg, & Igbaria, 1998). Bunun sonucu olarak web temelli öğretimi planlayanlar, yönetenler ve uygulayanlar ile öğrenciler arasındaki iletişim ve etkileşimi en üst düzeye çıkarabilmek için öğrencilerin web temelli öğretim hakkındaki görüşlerini bilmek önem kazanmaktadır. Elde edilen bu öğrenci görüşleri sayesinde artan yeni bilgi ve becerilerin öğrencilere kazandırılabilmesi, öğrencilerin öğrenme alışkanlıklarının ve deneyimlerinin zenginleştirilebilmesi adına web temelli öğretim için yeni uygulamalar geliştirilebilir. Bu çalışmanın amacı, Selçuk Üniversitesi Eğitim Fakültesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi bölümünde öğrenim gören öğretmen adaylarının web temelli öğretim hakkındaki görüşlerini belirlemektir. Bu nitel çalışmada, veri toplama yöntemi olarak yarı yapılandırılmış görüşme tekniği kullanılmıştır. Elde edilen veriler kodlanarak şu temalar oluşturulmuştur: Web temelli öğretimin özellikleri, web temelli öğretimin etkililiği, web temelli öğretimin yaygınlaştırılması ve web temelli öğretim ortamlarında öğrenci-öğretmen/öğrenci-öğrenci etkileşimi.
Anahtar Kelimeler: Web Temelli Öğretim, Nitel Araştırma, Öğretmen Adayı

ABSTRACT
In this information society, web-based instruction has become one of the alternative ways to educate people. A shift from traditional classrooms to web-based educational environments has changed learning styles and the ways in which teachers and students interact (Agres, Edberg, & Igbaria, 1998). As a result, it is inevitable to learn about student views regarding web-based education to be able to maximize the communication and interaction among the planners, administrators, and facilitators of this type of instruction. Using the student views, new and better applications of web-based education might be developed in order to help students gain up-to-date information and necessary skills. The purpose of this study is to learn about pre-service teachers’ views on web-based education. The participants are students from the Department of Computer and Instructional Technologies, College of Education at Selcuk University. In this qualitative study, semi-structured interview technique is used as a data collection method. Constructed through coding, the following themes are found: characteristics of, effectiveness of, diffusion of, and student-teacher/student-student interaction in web-based education.
Key Words: Web-based Education, Qualitative Research, Teacher Candidate

GİRİŞ
Çağımızda bilim ve teknolojideki hızlı gelişmeler ekonomik sistemi olduğu kadar eğitimsel ve sosyal sistemleri de etkilemektedir. Günümüzde bilgi, gelişmiş toplumlarda ekonomik gelişmelerin anahtarı haline gelmiştir. Teknoloji ise eğitim sürecinin geliştirilmesinde önemli rol oynamaktadır. Bilgi teknolojisinin hızla gelişmesi, bilgi toplumlarının ortaya çıkmasına neden olmuş, toplumların yeni teknolojik gelişmeleri izlemeleri ve kendilerine uyarlamaları zorunlu hale gelmiştir (Keser, 1998). Teknoloji ile öğrenme, anlamlı öğrenmeler oluşturmaya hizmet etmelidir. Clark (1983), öğrencinin görevini teknoloji tarafından sunulan bilginin öğrenilmesi olarak ifade etmektedir (İpek, 2001).
Günümüz toplumlarında ekonomik ve sosyal sistemlerin giderek değişikliğe uğramasına neden olan bilişim teknolojilerindeki gelişmelerin bireylerin günlük yaşamını ve çalışma alanlarını önemli ölçüde etkilediği kuşkusuzdur. Küreselleşme ile birlikte geniş boyutlu bilgiye hızlı ve kolay ulaşım, bu bilginin dolaşımını sağlayacak bilgi ulaşım teknolojilerinin gelişimini beraberinde getirmiştir (Kartal, 2000; Şahan, 2005). Bu teknolojilerden biri de internettir. Internet, kelime olarak uluslar arası iletişim anlamına gelen İngilizce iki kelimenin kısaltılarak birlikte kullanılmasından oluşan bir kelimedir: Inter (International) ve Net (Network

(İşman, 2003). Internet, TCP/IP[1] protokolüne bağlı olarak birçok bilgisayar ağının birbirine bağlanmasıyla oluşan bir ağ (network) sistemidir. Kısaca “ağların ağı” olarak da adlandırılan internet dünya çapındaki bilgisayar ağlarını ve bu ağlar üzerindeki bilgisayarları birbirine bağlayan bir yapıdır (Forcier, 1999: aktaran; Tekinarslan, 2007). Bilgisayarlar arasında kurulmuş olan bu yapının bir sahibi yoktur; onu işleten, idare eden, denetleyen bir merkezi otorite de söz konusu değildir.
Internet ve bilgisayar teknolojilerindeki hızlı gelişmelerden etkilenen alanlardan bir tanesi de eğitimdir. Özellikle 1990 yılından sonra hızlı bir gelişim gösteren, yazılı, sesli ve görüntülü iletişim-etkileşim imkânı sunan internetin tüm dünyada hızlı bir gelişme süreci içerisine girmesi, internet üzerinden eğitim kavramını ortaya çıkarmıştır (Odabaşı ve ark, 2005). Internet, öğreten merkezli öğretimden öğrenen merkezli öğretime doğru değişen yeni bir öğretim anlayışı sağlayan ve öğretimin bireyselleştirilmesine olanak sağlayan bir eğitim ortamıdır (Gülümbay, 2006). Internet üzerinden yapılan bazı yeni eğitim uygulamaları, eğitimde yer ve zamana ilişkin sınırlılıkları ortadan kaldırmış, öğrencinin istediği zaman, istediği yerden bilgiye erişmesine olanak sağlamıştır (Yiğit, Yıldırım, & Özden, 2000).
Web, bilginin ağlar (Internet) aracılığı ile sunulmasını sağlayan bir servistir. Web üzerinden bilgi sunulurken, HTML[2], animasyon, resim, görüntü ve çeşitli programlar kullanmak mümkündür. Bu araçların desteği ile web, en popüler internet servisi haline gelmiştir. Internet ile bilgiye ulaşmanın en kolay yolu web kullanmaktır (Yiğit, Yıldırım, & Özden, 2000). Web, kolaylıkla ulaşılabilen, esnek depolama ve görüntüleme seçeneklerini destekleyebilen, kolay, oldukça güçlü bir yayınlama biçimi sağlayabilen ve hipermedya unsurlarını kapsayabilen bir öğretim ortamıdır (Oliver, Herrington, & Omari, 1999). Eğitimde web uygulamalarının pek çok yararı vardır. Web’ in en kolay kullanımı geleneksel olarak sunulan dersler için bilgiyi depolamanın en uygun olduğu yer olmasıdır. Örneğin ders kapsamında kullanılmak üzere öğrencilerin ders notları, pratik sınavlar, öğrencinin yapması gerekenler, projeler gibi çeşitli kaynaklar kullanılabilir. Ancak, web teknolojisinin temel yararı, öğrenmeyi ve bilgiyi yeniden yapılandırmak için yeni olanaklar sunması, öğrenciler ve öğrenci ile öğretmen arasında iletişimi ve işbirliğini artırması ve bunun doğal sonucu olarak eğitimde niteliğin artırılmasına katkı sağlamasıdır (Casey, 1998; Barnes & Macedo, 2000: aktaran; Çakır, 2003). Web teknolojileri özellikle öğrencilerin elektronik yollardan iletişim kurmalarına ve derslerle online olarak katılmalarına olanak sağlamaktadır. (Wachter, Gupta, & Quaddus, 2000). Web ortamında sunum, tartışma, gösterim, soru-cevap, beyin fırtınası, durum çalışması, bilgi avcılığı, işbirlikli öğrenme, problem merkezli öğrenme gibi çok sayıda öğretim yöntemi uygulanabilir. Bu yolla öğrenenlerin okuma, yazma, gözleme, dinleme, yapma türü deneyimler kazanması mümkündür (Şimşek, 2002).Sonuç olarak web uygulamalarının gelişimi web’ i önemli bir eğitsel ortam haline getiriyor. (Siau, Nah, & Teng, 2002). Ancak bütün bu özelliklerine rağmen, web için geliştirilen öğretim materyallerinin, öğretimsel etkililiği henüz kanıtlanmamıştır ve pek çok durumda geleneksel öğretim materyalleri ile karşılaştırıldığında öğretimin etkililiğini arttırmadığı söylenebilir. Web temelli öğretim ile ilgili olarak alan yazında kullanılan farklı kavramlar bulunmaktadır. Web tabanlı öğretim, web destekli öğretim, internete dayalı öğretim, internet destekli öğretim, internetle öğretim, ağa dayalı öğretim, çevrimiçi öğrenme ve sanal eğitim bunlardan bazılarıdır. Tüm bu kavramlar ve benzerleri, birbirinden farklı uygulamaları içermekle birlikte, esasen bilgisayar ağları ile yapılan öğretme süreçlerini açıklamaktadır (Aydın, 2002).
Web temelli öğretim, ders malzemesinin dağıtımını, eğitimin yönetimini, öğrencinin değerlendirilmesini ve öğrenci ile iletişimi, internet hizmetlerini kullanarak gerçekleştirmektir (Mutlu & Öztürk, 1999). Demirli (2002)’ ye göre web temelli öğretim, eğitimi planlayanlar, yönetenler ve uygulayanlar ile öğrenciler arasındaki iletişimin ve etkileşimin, bilgisayar ve ağ teknolojileri aracılığıyla sağlandığı öğrenme-öğretme sürecidir. Başka bir deyişle web temelli öğretim, artan yeni bilgi ve becerilerin kazandırılmasında, öğrencilerin öğrenme alışkanlıklarının ve deneyimlerinin zenginleştirilmesinde kullanılabilecek yeni bir öğretim modeli olduğu söylenebilir (Şahan, 2005).
Internet bağlantılı bir bilgisayarla düzenlenen öğretme-öğrenme sürecini benimseyen web temelli öğrenmenin en önemli özelliği, öğrencilerin bireysel özelliklerine göre farklı öğrenme etkinlikleri sunmasıdır. Bir başka özelliği de zaman ve ortam sınırlaması olmaksızın bilgiye erişim olanağı sağlamasıdır. Ayrıca web temelli öğretimin özelliği gereği öğrenci edilgen değil, sürece aktif katılandır ve öğretmen de bilgi veren değil öğrenciyi yönlendirendir (Şahan, 2005). Sonuç olarak web temelli öğretimde öğrenci bilgiye ulaşmak için daha fazla çaba sarf etmelidir (Hokanson & Hooper, 2000).
Öğrencilerin web tabanlı öğretime ilişkin görüşlerinin bilinmesi, web tabanlı öğrenme ortamlarının etkili bir şekilde düzenlenmesi ve kullanılması aşamalarında hem öğrenenlere hem de öğretenlere yardımcı olmaktadır (Erdoğan, Bayram, & Deniz, 2007). Bu çalışmanın amacı bilgisayar öğretmen adaylarının web temelli öğretim hakkındaki görüşlerini incelemektir. Buna göre araştırmada şu temel sorulara yanıt aranmıştır:
1. Web temelli öğretim ortamlarının taşıması gereken özellikleri nelerdir?
2. Web temelli öğretimin etkililiğinin arttırılabilmesi için neler yapılabilir?
3. Web temelli öğretimin yaygınlaştırılabilmesi için neler yapılabilir?
4. Web temelli öğretim ortamlarında öğrenci-öğrenci, öğrenci-öğretmen etkileşimi nasıl sağlanabilir?
YÖNTEM
Bu çalışmada nitel araştırma tekniği kullanılmıştır. Nitel araştırma gözlem, görüşme ve doküman analizi gibi nitel veri toplama yöntemlerinin kullanıldığı bir araştırma yöntemidir. Doğal ortama duyarlı olması, araştırmacının katılımcı rolünün olması, olaylara bütüncül yaklaşması, algıların ortaya çıkarmasını sağlaması, araştırma deseninde esneklik sağlaması ve tümevarımcı bir analize sahip olması nitel araştırma yönteminin belli başlı özellikleridir (Yıldırım & Şimşek, 2004). Bu çalışmaya katılan öğretmen adaylarının belirlenmesinde ölçüt örnekleme yöntemi kullanılmış olup, bilgisayar öğretmen adaylarının web temelli öğretim hakkındaki görüşlerinin daha detaylı ve derinlemesine incelenmesi amaçlanmıştır. Buna göre araştırmada, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü 3. sınıfında okutulan “Uzaktan Eğitimin Temelleri” dersini alan ve en az bir dönem web temelli olarak yürütülen bir derse katılmış olan 3. ve 4. sınıf öğrencilerinin seçilmesine karar verilmiştir. 1. ve 2. sınıf öğrencilerinin böyle bir deneyimi olmadığı için çalışma grubuna dahil edilmemiştir. Araştırma grubuna dahil edilme kriterini sağlayan öğrencilerden de yalnızca gönüllü olanlarla yarı yapılandırılmış görüşmeler yapılmıştır. Yani araştırmaya katılımda gönüllülük esas alınmıştır.
Selçuk Üniversitesi Eğitim Fakültesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi bölümünde öğrenim gören öğrencilerle yüz yüze yarı yapılandırılmış görüşmelerin yapılabilmesi için bir görüşme formu hazırlanmıştır. Görüşme formunun hazırlanmasında araştırmacıların geçmiş deneyimleri ile eğitim bilimleri alanında çalışan diğer alan uzmanlarının görüşlerinden yaralanılmıştır.
Verilerin Toplanması
Uygulanmaya hazır hale getirilen görüşme formları öğrencilere dağıtılmış ve öğrencilerin görüşleri yazılı olarak öğrencilerden alınmıştır. Daha sonra öğrencilerden alınan görüşme formları öğrencilere eklemek veya çıkarmak istedikleri bilgiler olur düşüncesiyle tekrar dağıtılmıştır. Öğrencilerin bir kısmı gerekli ilaveleri yaparken bir kısmı da bazı bilgileri görüşme formundan çıkarmıştır. Bireylerden doğrudan alıntılara yer vermek ve bunlardan yola çıkarak sonuçları açıklamak geçerlik için önemli olmaktadır. Bunun için araştırmadan elde edilen verilerden bazıları olduğu gibi verilerek inandırıcılık sağlanmaya çalışılmıştır (Wolcott, 1990).
Çalışma Grubu
Bu araştırmanın çalışma grubu, Selçuk Üniversitesi Eğitim Fakültesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi bölümünde öğrenim gören 53 öğrenciden oluşmaktadır. Çalışma gurubunu oluşturan öğrencilerin 38’i üçüncü sınıf öğrencilerinden ve 15’ i de dördüncü sınıf öğrencilerinden oluşmaktadır. Birinci sınıf öğrencilerin web temelli öğretim ile ilgili herhangi bir tecrübesi bulunmadığı için çalışma grubuna dahil edilmemişlerdir. Çalışma grubu ile ilgili istatistiki bilgiler Tablo 1’de verilmiştir.
Tablo 1. Çalışma grubu profili

Öğretmen Adayı Özellikleri
Seçenek
n
Yüzde
Sınıf
3. Sınıf
38
%71.7

4. Sınıf
15
%28.3
Cinsiyet
Bay
31
%58.5

Bayan
22
%41.5


Verilerin Analizi
Araştırmadan elde edilen veriler içerik analizi tekniği ile analiz edilmiştir. İçerik analizinde temelde yapılan işlem, birbirlerine benzeyen verileri belirli kavramlar ve temalar çerçevesinde bir araya getirerek anlaşılır biçimde organize etmek ve yorumlamaktır. Bu amaçla toplanan veriler önce kavramsallaştırılmış daha sonra da ortaya çıkan kavramlara göre mantıklı bir biçimde düzenlenmiş ve buna göre veriyi açıklayan temalar belirlenmiştir (Yıldırım & Şimşek, 2004). Temalardaki çeşitli anlamları analiz etmek ve kıyaslamak için kategoriler oluşturulmuştur (Coolican, 1992). Böylece yapılan nitel analizlerden daha detaylı ve derinlemesine bilgi elde edinilmeye çalışılmıştır.
BULGULARÇalışmanın bu bölümünde öğretmen adaylarının araştırma sorularına ait görüşlerini analiz etmek ve birbirleriyle kıyaslayabilmek için her bir tema kategorilere ayrıştırılarak sunulmuştur. Yapılan analizlerin sonucunda, öğretmen adaylarının araştırma soruları ile ilgili görüşlerinde bazı temalara ait ortak kategorilerin oluştuğu görülmüştür. Ancak öğretmen adaylarının araştırma soruları hakkındaki görüşlerinin bütünlüğünü bozmamak amacıyla bu ortak kategorilere ait görüşler kendi temaları içinde verilmiştir1. Web temelli öğretim ortamlarının taşıması gereken özellikleri ile ilgili görüşler
Bilgisayar öğretmen adaylarının görüşleri incelendiğinde çoklu ortam tasarımı (yapı, renk vs.), öğretimsel uygunluk, etkileşim, geribildirim, güncellik ile ilgili kategoriler oluşturulmuştur. Bilgisayar öğretmen adayları web temelli öğretim ortamlarının taşıması gereken çoklu ortam tasarım unsurları ile ilgili olarak metin, grafik, ses, video ve animasyon gibi çeşitli çoklu ortam elemanlarının birleştirilerek öğrenme ortamlarının zenginleştirilmesi gerektiğini söylemektedirler. Öğretimsel uygunlukla ilgili olarak bilgisayar öğretmen adayları web temelli öğretimin yapılacağı konu alanı ile öğretimsel uygunluğunun olması gerektiği şeklinde görüş belirtmişlerdir. Bir öğretmen adayı bununla ilgili olarak “Web temelli öğretim bilişsel alan ile ilgili davranışların kazandırılmasında etkili bir şekilde kullanılabilirken bence duyuşsal ve psiko-motor becerilerinin öğretiminde çok da etkili kullanılamaz” şeklinde görüş belirtmiştir. Öğretmen adayları genellikle, web temelli öğretim ortamlarının en önemli eğitsel uygulamalardan birisi olarak etkileşimi görmektedirler. Bu kategori ile ilgili olarak öğretmen adayları genellikle web temelli öğretim ortamlarının tasarımı sırasında öğretimi desteklemek için öğrenme kuramlarının temel alınmadığını ve ortaya çıkan ürünlerin elektronik kitaplardan öteye gidemedikleri görüşünde birleşmektedirler.
Buna ek olarak web temelli öğretim yapmak adına ders notlarının web sayfası haline çevrilip yayınlanmasının web temelli öğretimin kalitesini düşüreceğini ve öğrencilerin web temelli öğretime ilgilerini azaltacağını söylemektedirler. Bu kategori ile ilgili bir öğretmen adayı “Web ortamının benim için öğretici olabilmesi için maksimum düzeyde etkileşim sağlaması gerekiyor. Benim web’ den öğrenebilmem için öğretime sürecine etkin olarak katılmam gerekiyor. Bu da ancak etkileşimin üst düzeyde tutulduğu web yazılımları ile sağlanabilir” şeklinde görüş belirtmiştir. Geribildirim ile ilgili olarak öğretmen adayları, web temelli öğretim hizmetini alanların çoğu zaman geribildirim alamadıklarını söylemektedirler. Geribildirimin olmadığı bir web temelli öğretim ortamında kendilerini yalnız hissettiklerini ve bu yalnızlık sonucunda web temelli öğretim hakkında olumsuz tutum geliştirdiklerini söylemektedirler. Bu kategori ile ilgili bir diğer görüş de öğrenenlere neyi öğrenip neyi öğrenemedikleri konusunda geribildirim ve düzeltme yapılmadığı takdirde yanlış öğrenmelere neden olabileceği ve öğrenenlerin belli bir süre sonra web temelli öğretimin kendileri için vakit kaybı olduğu görüşünü benimsemeleridir. Bu kategori ile ilgili bir öğretmen adayı görüşü şu şekildedir: “Web temelli öğretim ortamları kişilere bireysel ve kendi hızlarında öğrenme imkânları sunarken geribildirim ve düzeltmelerin de anında yapılması gerekiyor, geribildirim olmadığı zaman insanların yalnızlıkları üzerine bir yalnızlık daha ekleniyor, düzeltmelerde anında yapılmadığı takdirde de yanlış öğrenmeler oluşabiliyor”. Son olarak güncellik kategorisi ile ilgili öğretmen adaylarının görüşleri, web temelli öğretimin öncesinde güçlü bir hazırlık gerektirdiği ve öğrenenle karşılaşmadan önce, tasarım ve düzenlemelerin oldukça vakit aldığı şeklindedir. Ayrıca bu hazırlığın sadece bir defaya mahsus olamadığını, öğretim süreci boyunca devam etmesi gerektiğini yani sürekli güncellemelerin yapılması gerektiğini söylemektedirler.
2. Web temelli öğretimin etkililiğinin arttırılması ile ilgili görüşlerBilgisayar öğretmen adaylarının görüşleri incelendiğinde içerik tasarımı ile ilgili kategori oluşturulmuştur. Öğretmen adaylarının içerik tasarımı ile ilgili kategori hakkındaki görüşlerinin şu alt kategoriler altında toplandığı görülmektedir: Organizasyon, uyum, sunum, etkileşim, gezinme. Öğretmen adayları içerik tasarımında birbiriyle ilişkili resim, yazı, ses, video gibi materyallerin belli “bir stratejiye bağlı kalınarak” organizasyonunun bir bütünlük içinde hazırlanması gerektiğini söylemektedirler. Bununla ilgili olarak bir öğretmen adayı “Ben web temelli öğretimde daha özgürce öğrenebileceğimi sanıyordum ama karşılaştığım sayfaların içerik tasarımı benim özgürce öğrenmemi sağlamak yerine beni oldukça kısıtladı” diyerek görüş belirtmiştir. Diğer bir öğretmen adayı ise “Web üzerinden dersleri takip ederken ayrıntılar içinde kayboluyorum, hangi sayfayı ne zaman, hatta niçin tıkladığımı bile unutuyorum, dersin akışını takip edemiyorum” diyerek içerik tasarımın uyumun önemine dikkat çekmiştir. Bilgilerin sunulmasıyla ilgili olarak da bir öğretmen adayı “Web ortamında metinlerin okunabilirlik özelliklerine mutlaka dikkat edilmeli, hatta kullanıcılar yazı fontunu ve puntosunu kendilerine göre özelleştirebilmeli” şeklinde görüş belirtmişlerdir. Etkileşim ile ilgili olarak öğretmen adaylarının birleştiği temel görüş ise kullanıcıyı motive edecek, zihinsel çaba sarf etmesini gerektirecek, öğretim sürecine aktif olarak katılmasını sağlayacak, yaptıklarının sonuçlarını görmesini sağlayacak bir başka deyişle yaparak öğrenmesini sağlayacak etkileşimi yüksek tasarımların hazırlanması şeklindedir. Öğretmen adayları, web üzerindeki öğrenme içeriğin kolaylıkla kullanılabilmesi ve içerik üzerinde en az zihinsel çaba ile hedefe en kısa yoldan götürecek gezinme olanaklarının sağlanması konusunda benzer görüşler belirtmişlerdir.
3. Web temelli öğretimin yaygınlaştırılması ile ilgili görüşler
Bilgisayar öğretmen adaylarının görüşleri incelendiğinde teknoloji bilinç düzeyinin arttırılması, teknik alt yapının iyileştirilmesi ve nitelikli insan gücünün yetiştirilmesi, kaliteli web temelli öğretim yazılımların üretilmesi, kurumsallaşma ile ilgili kategoriler oluşturulmuştur. Bilgisayar öğretmen adayları teknoloji bilinç düzeyinin arttırılması ile ilgili olarak toplumun web temelli öğretime ilişkin bilinç düzeyinin çok sınırlı olduğunu, web ortamının sunduğu olanaklardan haberdar olmadığını, web ortamını genellikle sohbet, oyun, eğlence ve e-posta aracı olarak algıladığını söylemişlerdir. Bu kategori ile ilgili olarak bir öğretmen adayı şu görüşü belirtmiştir:
Bence insanlar teknolojiyi edinmenin yollarını çok iyi bilirken, onu verimli kullanmasını bilmiyorlar. Evlerde, işyerlerinde, okullarda kısacası hayatımızın her alanında her geçen gün bilgisayar sayısı ve internet imkânları artarken kullanım alanları pek de değişmiyor, hep aynı amaçlar(sohbet, oyun, e-posta vb.) için kullanılıyor. İnsanların bu konuda gerçekten bilinçlendirilmeye ihtiyacı var.
Ayrıca bu kategori ile ilgili bir diğer görüş de eğitim sisteminin uygulayıcıları konumunda olan öğretmenler ve yöneticilerin dolayısıyla da sistemin değişime karşı kapalı oluşları konusunda odaklanmaktadır. Bu direncin kırılabilmesi ile ilgili olarak da öğretmen ve yöneticiler için hizmet içi kursların düzenlemesi öğretmen adayları tarafından bir öneri olarak sunulmaktadır. Öğretmen adaylarının önemle üzerinde durduğu bir diğer konu ise teknik alt yapının yetersizliği ve bu alanda yetişmiş insan gücünün azlığıdır. Bu konu ile ilgili olarak öğretmen adayları ilk sırada ekonomik yetersizlikleri görmektedir. Hızlı ve güvenli internet bağlantısı için ileri teknoloji ürünü teknik alt yapıların kurulmasının büyük bir ekonomik güç gerektirdiği de bir gerçektir. Bu konu ile ilgili olarak bir öğretmen adayı “Her geçen gün bilgisayar fiyatları düşerken nedense internet bağlantı ücretlerinde düşme yerine yükselmeler oluyor. Bu yüksek ücretlerle internete bağlanmak çok zor, yakın zamanda internet aboneliğimi iptal ettirmek zorunda kaldım.” diyerek görüş belirtmiştir. Yine bu kategori ile ilgili olarak öğretmen adayları yetişmiş insan gücünün azlığına vurgu yapmışlardır. Öğretmen adayları gerek teknik alt yapının kurulması ve idaresi, gerekse web üzerinden eğitsel faaliyetlerin yürütülmesi konusunda üst düzey yeterliğe sahip insan gücünün yetiştirilmesine yönelik somut adımların atılması gerektiği konusunda görüş bildirmişlerdir.
Bir diğer kategori de kaliteli web temelli öğretim yazılımlarının üretilmesinin gerekliliğidir. Bununla ilgili olarak öğretmen adayları web temelli öğretim yazılımlarının sınırlı sayıda olduğu ve istenilen düzeyde eğitsel özellikler taşımadığı konusunda görüş bildirmişlerdir. Bu tür yazılımların çoğu zaman araştırma amaçlı kullanılması ve araştırma bitiminde işlevini kaybetmesi, eğitsel açıdan birçok eksiklerinin olması ve belli bir tasarım ilkesine dayanmaması web temelli öğretime ilgi ve istek duyanları hayal kırıklığına uğratmaktadır. Bunun sonucunda da öğrenenler web temelli öğretime karşı olumsuz tutum geliştirmektedir. Bununla ilgili olarak bir öğretmen adayı “Web temelli öğretim ortamlarında öğrenenlerin tüm öğrenme ihtiyaçlarını karşılayabilecek eğitsel yazılımların olması gerekiyor” şeklinde görüş bildirmiştir.
Öğretmen adayları web temelli öğretimin yaygınlaştırılabilmesi ile ilgili son olarak da kurumsallaşmanın önemine dikkat çekmişlerdir. Bununla ilgili olarak, öğretmen adayları günümüz Türkiye’ sinde okullarda bilgisayar sayısının arttırılıp öğretmenlerin teknoloji kullanımı konusunda eğitildiği birçok ulusal projelerin hayata geçirilmesine rağmen bilgisayar ve internetin eğitsel amaçlı kullanılması ile ilgili okullarda kurumsal bir yapının oluşturulamadığı konusunda görüş birliğindedirler. Çoğu öğretmen adayı “Eğitim kurumlarının web sayfalarında sadece kurum tanıtımı yapılıyor” şeklinde görüş bildirmişleridir.
4. Web temelli öğretim ortamlarındaki öğrenci-öğrenci, öğrenci-öğretmen etkileşimi ile ilgili görüşler
Bilgisayar öğretmen adaylarının görüşleri incelendiğinde öğrenci-öğrenci etkileşimi ile ilgili olarak, web temelli öğretim ortamlarının öğrenme sürecinde öğrenci-öğrenci arasındaki işbirliğini ihmal ettiği yönünde görüş bildirmişlerdir. Öğretmen adayları web temelli öğretimin bireyselleştirilmiş öğretim imkânları açısından birçok avantajının olmasına rağmen öğrenmenin doğal olarak dış çevreden kopuk bir şekilde yani tamamen bireysel süreçlerle gerçekleşemeyeceği konusunda birleşmektedirler. Etkili bir web temelli öğretim sürecinin mutlaka öğrencilerin sosyalleşmesini sağlayarak, üst düzey ve eleştirel düşünme becerilerinin gelişmesine imkân tanıyacak grup ve takım çalışmalarını içermesi gerektiği konusunda görüş bildirmektedirler. Bir öğretmen adayı bununla ilgili olarak “Web temelli öğretimin etkililiğinin önündeki engellerden bence en önemlisi öğrenenler arasındaki işbirliğini ve birlikte öğrenme imkânları yok etmesi, bir diğeri de öğrencilere sosyalleşme imkânı tanımaması” şeklinde görüş belirtmiştir. Bu kategori ile ilgili olarak başka bir öğretmen adayı ise şu görüşü belirtmiştir:
Web temelli öğretimin etkilililiğinin arttırılabilmesi için öğrenenlere öğrendiği yeni bilgileri kendi cümleleri ile ifade etme, savunma ve düşüncelerini açık bir şekilde dile getirme fırsatlarının sağlanması gerekiyor ki, bu da ancak diğer öğrenenlerle etkileşime geçmek suretiyle yapılabilir. Bunun için de tartışma forumlarının oluşturulması gerekiyor.Öğretmen adayı bu görüşüyle web temelli öğretimde öğrenenlere kendini ifade etme fırsatlarının verilmesi gerekliliğine dikkat çekmektedir. Öğrenci-öğretmen etkileşimi ile ilgili olarak da öğretmen adayları, web temelli öğretim materyallerinin daha çok belli bir konuda öğrenenlerin bireysel biçimde öğrenmelerini sağlayacak şekilde tasarlandığını ancak, yine de öğrenenlerin bir yürütücünün kılavuzluğuna mutlaka ihtiyaç duyacaklarını belirtmişleridir. Ayrıca öğretmen adayları, öğretim faaliyetleri sırasında öğrenicilere neyi ne kadar öğrendikleri hakkında geribildirimlerin yapılmasının ve yanlış öğrenmelerin önüne geçebilmek için de düzeltmelerin yapılmasının gerekliliğine dikkat çekmişlerdir. Bir öğretmen adayı bu kategori ile ilgili olarak “Etkili bir web temelli öğretim tasarımında öğrenenlerin öğretim sürecinde oluşabilecek teknik ya da öğretimsel sorunlarını her an sorabileceği, geribildirim ve düzeltmeler yapabilecek bir yürütücünün mutlaka olması gerekiyor” şeklinde görüş belirterek öğrenci-öğretmen arasındaki etkileşimin önemine dikkat çekmiştir.
Sonuç olarak öğretmen adayları web temelli öğretim ortamlarımda gerek öğrenci-öğrenci etkileşiminin gerekse de öğrenci-öğretmen etkileşiminin sağlanabilmesi için yüz yüze(fiziksel olarak) yapılacak görüşmelerin önemi üzerinde durmuşlar ve web temelli öğretim sırasında öğretmen ve öğrencilerin belirli zaman aralıklarında mutlaka bir araya gelmeleri gerektiğini belirtmişlerdir. Bir öğretmen adayı bununla ilgili olarak “Öğretmen ve öğrenciler web ortamında çeşitli şekillerde(telekonferans, forum) birbirleriyle etkileşimde bulunabilirler. Ancak bu görüşmeler asla yüz yüze görüşmek kadar etkili olmaz.” şeklinde görüş bildirerek yüz yüze görüşmelerin önemine dikkat çekmiştir.
TARTIŞMA
Araştırma bulgularının değerlendirilmesi sonucunda bazı temalara ait kategorilerin birbirini destekler nitelikte oluştuğu görülmüştür. Bunun sonucu olarak da araştırmanın tartışması, daha önce bulgular kısmında verilen temalar birleştirilerek şu üç tema üzerinden yapılmıştır: Program tasarımı, etkileşim, öğrenci-öğretmen rolleri.
Web Temelli Öğretim Programının Tasarımı
Bu tema ile ilgili olarak öğretmen adayları genellikle web temelli öğretim ortamlarının program tasarımı sırasında öğrenme kuramlarının temel alınmadığını ve ortaya çıkan ürünlerin elektronik kitaplardan öteye gidemediklerini, web temelli öğretim yapmak adına ders notlarının web sayfası haline çevrilip yayınlanmasının web temelli öğretimin kalitesini düşüreceğini ve öğrencilerin web temelli öğretime ilgilerini azaltacağını söylemektedirler. Web temelli öğretim programları, odak noktasında öğretme değil öğrenmenin olduğu; fiziki mekân, zaman, katılımcı yaşı, tek kaynağa bağımlı olma, esnek olmayan programlar ve sadece öğreteni etkin kılma gibi kısıtlamaların olmadığı bir süreçtir. Web temelli öğretme-öğrenme süreçlerinin tasarlanmasında öğrenci merkezli yaklaşımlardan birinin temele alınması gerekli görülmektedir. Bu doğrultuda düzenlenen sanal öğrenme ortamları, bireylere öğrenci merkezli eğitim olanaklarını sunmakla kalmayacak; aynı zamanda bireyin kendi öğrenmesinde etkin bir rol üstlenmesini ve öğrenmelerini yapılandırmasını sağlayacaktır (Şahan, 2005).
Web temelli öğretim programları bir öğrenme kuramına dayanmadığında ise, öğrenme sürecinin eğitimsel yönü göz ardı edilmiş olacaktır. Bu durumda harcanan çabalar, kullanıcıyı ulaşılmak istenen öğrenme hedeflerine götürmeyecektir. Öyleyse internet eğitimsel araç olarak kullanılmak istenildiği andan itibaren, diğer eğitimsel materyallerde olduğu gibi eğitimsel kuram ve kurallara uyulması gerekmektedir (Şahin, 2003). Mc Manus’ göre (1996), henüz web temelli öğrenme programlarının tasarımı konusunda özel bir model geliştirilmemiştir fakat var olan modellerden yararlanarak öğretimi gerçekleştirebiliriz (Gürol, 2007).Web temelli öğrenme programın tasarımında öğrencinin bilgiyi yapılandırarak öğrenmesini temele alan yapılandırmacı yaklaşımın uygulanması süreci zenginleştirmektedir. Yapılandırmacı yaklaşım, özellikle öğrencilerin daha önceki bildikleri ile birleştirmeler yaparak öğrenmelerine yardımcı olan bir yaklaşımdır. Yapılandırmacılıkta öğrencilerin kendi kendilerini yönlendirebilmeleri, bilgiyi yapılandırmaları ve eleştirel bakabilmeleri söz konusudur. Bu süreçte öğrenciler daha çok birinci elden verileri ve materyalleri kullanırlar (Caldwell, 2006; Şahan, 2005). Yapılandırmacı kuram incelendiğinde, aktif öğrenme, yaparak öğrenme, gerçek hayatla ilişkilendirme, motivasyon, öğrencinin kendi öğrenmesini kontrol etmesi, sosyal öğrenme, etkileşerek öğrenme gibi kavramların web temelli öğrenme programının tasarımıyla birebir örtüştüğü düşünülebilir (Şahin, 2003). Sosyal yapılandırmacılık olarak bilinen öğrenme teorisine dayanan anlamlı öğrenmede online etkileşimi yeniden kavramsallaştırmak için bir çalışma yapılmıştır (Woo & Reeves, 2006). Bu çalışmada, etkileşimin analiz edilmesi yoluyla bu kavramsal çerçevenin web temelli öğrenme ortamlarının kalitesini arttırmada ihtiyaç duyulan tasarım esaslarını sağlayabileceği iddia edilmektedir.
Web Temelli Öğretim Programlarında Etkileşimin Önemi
Etkileşim ile ilgili olarak öğretmen adayları, web temelli öğretim programlarının kullanıcıyı motive edecek, zihinsel çaba sarf etmesini gerektirecek, öğretim sürecine aktif olarak katılmasını sağlayacak, yaptıklarının sonuçlarını görmesini sağlayacak bir başka deyişle yaparak öğrenmesini sağlayacak bir biçimde hazırlanmasının gerekliliği yönünde görüş bildirmişlerdir. Öğrenmedeki etkileşim bilgi kazanımında, bilişsel ve fiziksel becerilerin gelişiminde temel bir süreçtir (Barker, 1994). Etkileşim, web temelli öğrenme programlarındaki en önemli eğitsel uygulamalardan birisidir. Web temelli öğrenme temelindeki katılımcı teori, öğrenenlerin birbirleriyle, öğreticilerle ve çevrimiçi kaynaklarla öğrenme uygulamalarına katılımını yani etkileşimi vurgulamaktadır (Gülümbay, 2006). Üniversite öğrencileri ile yapılan bir araştırmada, web temelli öğrenmenin geleneksel öğretim uygulamalarına göre daha etkileşimli olduğu ve öğrencilere kendi öğrenmeleri üzerinde daha fazla kontrol olanağı sağladığı belirlenmiştir (Yazon, Mayer-Smith, & Redfield, 2002).
Web temelli öğrenmede etkileşim, öğrenci ve öğretici arasında karmaşık eğitsel etkinliklerin gerçekleştirilmesini sağlayan mekanizmalardır. Bu etkinliklere örnek olarak açıklama, soru sorma, yanıtlama, yoklama, ek bilgi verme, tartışma, sorgulama, problem çözme, ayrıntıya inme, diğer kaynaklara bağlantı sağlama, kurgulama, çözümleme, değerlendirme ve birleştirme verilebilir (Mutlu & Öztürk, 1999). Web temelli öğrenmede etkileşimin bilinen iki türü vardır (Şahin, 2003). Bunlardan birincisi ve web temelli öğretim programlarında eğitimsel sorunların kaynağı olan “mekanik etkileşim”dir. Bu tür etkileşimde kullanıcı fareyle ekranda bazı yazı ve şekillere tıklamaktan öteye gidememektedir. Mekanik etkileşimde kullanıcı zihinsel çaba sarf etmez, edilgen bir seyircidir. Kullanıcının belirlenen öğrenme hedeflerine ulaşması bu tür bir etkileşimle pek de mümkün görülmemektedir.Diğer bir etkileşim türü de “uygulamalı etkileşim”dir. Uygulamalı etkileşim, web temelli öğretim programlarının eğitimsel sorunlarına çözüm olması düşünülen ancak tasarımı sancılı ve üretimi pahalı olan bir etkileşim türüdür. Bu tür etkileşimde kullanıcı aktiftir, öğrenme sürecine yaparak, içeriğin değişkenlerini değiştirerek, yaptığı işlemlerin sonuçlarını görerek öğrenir. Böyle bir etkileşim öğrenmeyi kolay, etkili ve kalıcı kılar. Web temelli öğretim programlarında etkileşim ve yapılandırmacı öğrenme kuramının öğrenmeye bakışı birlikte değerlendirildiğinde, web temelli öğrenmenin sorunlarının ancak ikinci tür etkileşimli programların işe koşulmasıyla çözülebileceği görülmektedir. Bunun yolu ise öğrenen merkezli ve etkileşimi öğrenmenin temeline koyan bir felsefe yapılandırmacı kuram) ile tasarım sürecini yönlendirmekten geçer.
Web Temelli Öğretimde Öğrenci-Öğretmen Rolleri
Bu tema ile ilgili olarak öğretmen adayları web temelli öğretimin öğrenen için bireyselleştirilmiş öğretim imkânları açısından birçok avantaj sağladığını ancak, öğrenmenin doğal olarak dış çevreden kopuk bir şekilde yani tamamen bireysel süreçlerle gerçekleşemeyeceğini belirtmektedirler. Etkili bir web temelli öğretim sürecinin mutlaka öğrencilerin sosyalleşmesini sağlayarak, üst düzey ve eleştirel düşünme becerilerinin gelişmesine imkân tanıyacak grup ve takım çalışmalarını içermesi gerektiği de bir gerçektir. Her öğrenci bireysel çalışabilir ancak, arkadaşlarıyla e-mail kullanarak ya da farklı yollarla iletişime geçmelidir. Böylece, öğrencinin kendini yalnız hissetmesi engellenmiş ve bir ihtiyaç olan sosyalleşmesi sağlanmış olacaktır (Frank, Reich, & Humphreys 2003: aktaran; Odabaşı ve ark., 2005).
Web temelli öğretim programları öğrenenlerin bireysel biçimde öğrenmelerini sağlayacak şekilde tasarlanmış olsa bile yine de öğrenenlerin bir yürütücünün kılavuzluğuna mutlaka ihtiyaç duyacakları açıktır. Bu yürütücü kuşkusuz web temelli öğretim süreçlerinde öğrenenlere öğretim faaliyetleri sırasında neyi ne kadar öğrendikleri hakkında geribildirimleri yaparak yanlış öğrenmelerin önüne geçecek olan öğretmenlerdir. Web temelli öğretimde öğretmenin rolü; bilgi aktarıcılıktan, bütün öğrenenlere bilgiyi yapılandırma ve etkileşim için büyük fırsatlar sunan kolaylaştırıcı olarak değiştirmektedir (Gürol & Demirli, 2001). Danışman rolündeki öğretmen, öğrencinin bilgiyi yapılandırmasına yardımcı olur. Web temelli öğretimde, öğretmenin teknolojik donanımları etkili ve rahat kullanabilmesi, sistemin güçlü ve zayıf yanlarını anlaması, hem teknik hem de kendinden emin olarak sürece katılması, görsel olarak öğrencilerin kontrolü olmadan da öğretme-öğrenme ve değerlendirme süreçlerini uygulayabilme yeterliklerine sahip olması gerekir (Şahan, 2005).
SONUÇ VE ÖNERİLER
Öğrenme ve öğretmeye ilişkin yeni yaklaşımlar, yeni öğrenme ortamlarının düzenlenme zorunluluğunu da beraberinde getirmektedir. Bilgi teknolojilerindeki baş döndüren hızlı gelişim, bireyden beklenenleri ve bu beklenenlerin edinilmesine ilişkin süreci değiştirmektedir. Küreselleşme ile birlikte geniş boyutlu bilgiye hızlı ve kolay ulaşım, bu bilginin dolaşımını sağlayacak bilgi ulaşım teknolojilerinin gelişimini beraberinde getirmiştir. Bu teknolojilerden biride internettir.
Internet ve bilgisayar teknolojilerindeki hızlı gelişmelerden etkilenen alanlardan bir tanesi de eğitimdir. Öğretmen merkezli öğretimden öğrenci merkezli öğretime doğru değişen yeni bir öğretim anlayışıyla birlikte öğretimin bireyselleştirilmesine olanak sağlayan çağdaş bir öğretim modeli olan web temelli öğrenme, odak noktasında öğretme değil öğrenmenin olduğu görsel ve işitsel açıdan zenginleştirilmiş bir öğretim sürecidir. Ancak, web temelli öğrenme sürecinin yararlarını öğrenme sürecine olabildiğince yansıtmak ve olası sınırlılıklarını en aza indirmek amacıyla, dikkat edilmesi gereken bazı hususlar vardır. Web temelli öğretim, öncesinde güçlü bir hazırlık gerektiren bir öğretim modeli olup, öğrenenle karşılaşmadan önce içerik tasarımı oldukça vakit almaktadır. İyi bir tasarım içim bu konuda uzmanlaşma ve deneyim gereklidir. Web temelli öğretim ortamlarının düzenlenmesi esnasında ortaya çıkan en büyük problemler teknolojiyi iyi bilememe yanında eğitimsel olarak materyal geliştirme, tasarım ve hazırlama ilkelerini bilememekten kaynaklanmaktadır. Bunu gidermek için hizmet öncesi ve hizmet içi öğretmen eğitiminde gereken önem verilmelidir. Web temelli öğretimde kullanılan materyaller, bireysel öğrenme ilkelerine uygun olarak hazırlanmış olsalar bile, sistemde öğrencinin soru soracağı ve tartışacağı kimselere ihtiyacı olacaktır. Öğrencilerin bu ihtiyaçlarını giderebilmek için forum, chat, telekonferans, yüz yüze görüşme gibi alternatif imkânlar sunulmalıdır.
KAYNAKLAR
Agres, C., Edberg, D., & Igbaria, M. (1998). Transformation to virtual societies: forces and issues. The Information Society, 14, 71–82.
Aydın, C. H. (2002). Çevrimiçi (online) öğrenme toplulukları. Açık ve Uzaktan Eğitim Sempozyumu 23-25 Mayıs 2002, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
Barker, P. (1994). Designing interactive learning. In T. de Jong, & L. Sarti (Eds.), Design and production of multimedia and simulation-based learning material (pp. 1−30). Dordrech: Kluwer Academic Publishers.
Caldwell, E. R. (2006). A comparative study of three instructional modalities in a computer programming course: Traditional instruction, web-based instruction and online instruction. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Greensboro: The University of North Carolina.
Coolican, H. (1992). Research methods and statistics in psychology. London: Hodder & Stougtton.
Çakır, H. (2003). Web destekli öğretimin Cobol programlama dili dersindeki öğrenci başarısına etkisi. Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Dergisi, 11, 44-55.
Demirli, C. (2002) Internet tabanlı öğretimin öğretim teknolojileri ve materyal geliştirme dersinde öğrenci başarısına etkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Erdoğan, Y., Bayram, S., & Deniz, L. (2007) Web tabanlı öğretim tutum ölçeği: açıklayıcı ve doğrulayıcı faktör analizi çalışması. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 4(2).
Gülümbay, A. A. (2005). Yükseköğretimde web’ e dayalı ve yüz yüze ders alan öğrencilerin öğrenme stratejilerinin, bilgisayar kaygılarının ve başarı durumlarının karşılaştırılması. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Gürol, M. (2007). Web Tabanlı Öğrenme Çevrelerinin Tasarımı. http://perweb.firat.edu.tr/personel/yayinlar/fua_1001/101_25979
Gürol, M., & Demirli, C. (2001). Uzaktan eğitimde oluşturmacı tasarım ve uygulanması. Uluslararası Eğitim Teknolojileri Sempozyumu ve Fuarı 28-30 Kasım 2001, Sakarya: Sakarya Üniversitesi.
Hokanson, B., & Hooper, S. (2000). Computers as cognitive media: examining the potential of computers in education. Computers in Human Behavior, 16(5), 537–552.
İpek, İ. (2001). Bilgisayarla öğretim tasarım, geliştirme ve yöntemler, Ankara: Tıp Teknik.
İşman, A. (2003). Öğretim teknolojileri ve materyal geliştirme, İstanbul: Değişim Yayınları.Kartal, B. (2000). Avrupa birliğinde açık uzaktan öğrenime yönelik eğilimler. Süleyman Demirel Üniversitesi